Dünya eczacılığının gelişimi, binlerce yıl öncesine uzanan uzun ve karmaşık bir süreçtir. Eski uygarlıkların şifalı bitkiler ve doğal maddeleri kullanarak hastalıkları tedavi etme çabalarıyla başlayan bu süreç, günümüzün bilimsel ve teknolojik olarak ileri düzeyde eczacılık endüstrisine evrilmiştir. Gelişimi birkaç ana döneme ayırabiliriz:
1. Antik Çağ (MÖ 3000-MS 500)
Mezopotamya, Mısır ve Çin:
Bu uygarlıklar, bitkisel ilaçların kullanımı konusunda önemli bir bilgi birikimine sahiptiler. Kil tabletler ve papirüsler, çeşitli hastalıkların tedavisinde kullanılan bitki ve minerallerin kayıtlarını içerir. Mısır’daki Ebers Papirüsü (MÖ 1550), o dönemin tıbbi ve eczacılık bilgilerini gösteren önemli bir kaynaktır. Çin’de ise geleneksel Çin tıbbı (TCM) gelişmiş ve yüzyıllar boyunca sürdürülmüştür.
Yunanistan ve Roma:
Hipokrat (MÖ 460-370), tıp biliminin babası olarak kabul edilir ve hastalıkların doğal nedenlere dayandığına inanarak, rasyonel bir yaklaşım getirmiştir. Galen (MS 129-216), bitkisel ilaçların hazırlanması ve kullanımı konusunda kapsamlı çalışmalar yapmış ve farmakoloji biliminin gelişmesine önemli katkılarda bulunmuştur. Roma İmparatorluğu döneminde eczaneler (officinae) kurulmuş ve ilaçların hazırlanması ve dağıtımı daha düzenli hale gelmiştir.
2. Orta Çağ (MS 500-1500)
İslam dünyası:
İslam bilim insanları, eski Yunan ve Roma bilgilerini koruyup geliştirmişlerdir. İbn Sina (Avicenna) (980-1037), “Tıp Kanunu” adlı eseriyle tıp ve eczacılığa büyük katkılar sağlamıştır. Bu dönemde eczacılık, tıp ile yakın ilişki içinde gelişmiştir ve birçok yeni ilaç ve tedavi yöntemi keşfedilmiştir. Manastırlar ve hastaneler, ilaç hazırlama ve dağıtımında önemli rol oynamıştır.
Avrupa:
Avrupa’da eczacılık, manastırlarda ve şehirlerde gelişmeye devam etmiştir. Eczacılar loncalar kurarak mesleki standartlar oluşturmaya çalışmışlardır. Bu dönemde bitkisel ilaçlar ve bazı mineral ilaçlar yaygın olarak kullanılmıştır.
3. Rönesans ve Yeni Çağ (MS 1500-1800):
Bilimsel devrim:
Bu dönemde bilimsel yöntemlerin gelişmesi, eczacılığa yeni bir bakış açısı getirmiştir. Bitkilerden aktif maddelerin izolasyonu ve kimyasal analizi üzerine çalışmalar başlamıştır. Paracelsus (1493-1541) gibi simyacılar, mineral ilaçların kullanımına vurgu yapmışlardır.
İlaç formülasyonları:
Bu dönemde ilaçların hazırlanması ve formülasyonları daha bilimsel hale gelmiştir. Yeni ilaç formları (tozlar, tabletler, merhemler) geliştirilmiştir.
Eczacılık eğitimi:
Eczacılık eğitimi daha sistematik bir hale gelmeye başlamış ve ilk eczacılık okulları kurulmuştur.
4. Modern Çağ (MS 1800-Günümüz):
Kimya ve biyoloji bilimlerindeki ilerlemeler:
19. ve 20. yüzyıllarda kimya ve biyoloji alanlarında yaşanan büyük ilerlemeler, eczacılık alanına yeni ilaçların geliştirilmesi için büyük olanaklar sağlamıştır. Antibiyotiklerin, sentetik ilaçların ve aşıların keşfi, insan sağlığında devrim yaratmıştır.
İlaç endüstrisi:
Büyük ilaç şirketlerinin kurulmasıyla eczacılık endüstrisi hızla gelişmiş ve küreselleşmiştir.
İlaç regülasyonları:
İlaçların güvenliği ve etkinliği konusunda düzenlemeler yapılmış ve ilaçların piyasaya sürülmesi için daha sıkı kontrol mekanizmaları oluşturulmuştur.
Farmakognozi, farmakodinamik ve farmakokinetik:
İlaçların bitkilerden elde edilmesi, vücuttaki etkileri ve vücutta nasıl dağıldıkları hakkında bilgiler daha detaylı incelenmeye başlanmıştır.
Genetik ve biyoteknoloji:
Genetik ve biyoteknoloji alanındaki gelişmeler, yeni ilaçların geliştirilmesi için yeni yöntemler ve olanaklar sunmaktadır. Hedefe yönelik ilaçlar ve kişiselleştirilmiş tıp gibi alanlar hızla gelişmektedir.
Dünya eczacılığı, sürekli olarak gelişen bir alandır ve gelecekte de yeni teknolojiler ve bilimsel keşifler sayesinde daha da ilerleyecektir. Hedefe yönelik ilaçlar, nanoteknoloji tabanlı ilaçlar ve yapay zekâ destekli ilaç geliştirme gibi alanlar, geleceğin eczacılığında önemli rol oynayacak gibi görünmektedir.
