Ertesi gün hapları isminden de anlaşıldığı gibi cinsel ilişki sonrasında gebe kalmamak için kullanılan acil bir kontrasepsiyon yöntemidir. Ancak doğru korunma yöntemi ilişki sonrasında ilaç kullanmak değildir. Doğru olan kadının bir kadın doğum doktoru muayenesinden geçtikten sonra kendisi için en uygun olan yöntemi doktoru ile birlikte seçmesidir. Bu yöntemler; oral kontraseptif ilaç içeren tabletlerin kullanımı, aylık ya
da 3 aylık periyodlarla uygulanan enjeksiyon yöntemleri, halk arasında spiral olarak bilinen rahim içi araçlar, cerrahi yöntemler olabilir. Erkek için ise kondom kullanımı, geri çekme metod olarak bilinen coitus interruptus ya da vazektomidir. Bu yöntemlerin önceden
belirlenip, doğru şekilde uygulanması ile hem kadın hem de erkek için daha sağlıklı bir cinsel hayat mümkündür. Bu metotların yanlış uygulanmasında ise istenmeyen gebelikler oluşabilmektedir. Tabloda kontraseptif yöntemlerin ideal kullanım ve tipik kullanıma göre
gebelik oranları görülmektedir. Yanlış uygulamalar ile yöntemin etkinliği oldukça düşmektedir. Ülkemizde maalesef oral kontraseptif kullanım oranı %6-9 arasında
değişmektedir1 . Bu oran gelişmiş ülkelerdeki oranın çok altındır.
Döllenme nasıl oluşur?
Cinsel ilişki sırasında gerçekleşen boşalma ile spermler rahim ağzından, fallop tüplerine doğru ilerler. Fallop tüplerine ulaşan sperm yumurtayı döller ve döllenen yumurta rahime doğru yol almaya başlar. Yaklaşık 3 gün içerisinde döllenen yumurta rahime yerleşir ve gebelik başlar. Gebeliği önlemek için kullanılan yöntemleri bu süreçleri bozmaya yöneliktir.
Cinsel ilişki gerçekleşmiş ve korunma yöntemi kullanılmamışsa kişi gebe kalmamak için ertesi gün haplarına başvurabilir. Ancak unutulmaması gereken nokta ertesi gün haplarının acil durumlar için olduğudur. Her cinsel ilişki sonrasında düzenli kullanılacak ilaçlar değildir. Düzenli cinsel hayatı olan bir bireyin diğer kontraseptif yöntemleri tercih etmesi daha sağlıklıdır.
Ertesi gün hapı olarak kullandığımız ulipristal asetat (UPA) ve levonorgestrel (LNG) isimli iki ilaç ülkemizde de acil yöntem olarak kullanılmaktadır. Bu ilaçlar
bulunmadan önce YUZPE yöntemi dediğimiz oral kontraseptif ilaçlara göre daha yüksek östrojen alımını içeren metot kullanılmıştır. Ancak bu metot östrojene bağlı tromboemboli risklerini artırdığı için günümüzde yerini çok daha güvenli olan ertesi gün ilaçlara bırakmıştır2. . Gebelik oluşmasını önlemeye çalışırken sağlımızdan olmayalım.
Levonorgestrel (LNG) Levonorgestrel norgestrelden iki kat daha etkili bir moleküldür. İlişki sonrası ilk 72 saat (3 gün) içerisinde gebeliği önlemek için kullanılır. Ne kadar erken alınırsa etkinlik o kadar iyidir. İlaç kullanımını takip eden ilk
2 saat içerinde kusma gerçekleşirse hastanın yeniden ilaç kullanması önerilir. Cinsel ilişki öncesinde kullanılmaz. Emziren kadınlarda ilaç kullanımından sonra en az 8 saat emzirmeye ara verilmesi önerilir. Düzenli kullanılan bir ilaç değildir. Bir adet döngüsü içerisinde bir kez
kullanılması önerilir. Bir ay içinde birden fazla kullanılması kontrendike değildir, ancak düzenli kullanılan oral kontraseptif yöntemler bu hasta için daha sağlıklı olacaktır. Bir ay içinde birden fazla kez ertesi gün hapı almaya gelen hastalarınız olduğunda, hastanızı
diğer korunma yöntemleri hakkında eğitmeniz çok önemlidir. Düzenli oral kontraseptif kullanan hasta 3 gün ilaç kullanmayı unutmuşsa ve cinsel ilişkiye girerse LNG kullanabilir.
Karaciğer enzimlerini artıran ilaçlarla birlikte kullanıldığında etkisi azalır. Örneğin karbamazepin, rifampin ya da fenobarbital ile birlikte kullanıldığında etkinliği azalır. Bu ilaçların kullanımı en az 4 hafta önce bırakılmışsa etkinlik benzer olacaktır. Sadece ilaçlarla değil bitkisel ekstrelerde, etkinliği değiştirebilir. Özellikle depresyon ve obsessif kompulsif bozukluk tedavisinde yurt dışında sıklıkla kullanılan sarı kantaron bitkisi ile birlikte
kullanıldığında LNG’nin etkinliği azalır. Hastaların eş zamanlı kullanması çok mümkün olmasa da mifepriston ile birlikte kullanımı kontrendikedir. Beden kitle indeksi 30 kg/m2 üstünde olan hastalarda etkinliği UPA’ya göre daha azdır. LNG alındıktan sonra veya eş zamanlı kombine oral kontraseptif ilaçlar kullanılabilir. LNG kombine oral kontraseptif ilaçların etkinliğini azaltmaz. LNG kullanımı sonrası adet 5 gün gecikirse muhakkak doktora
başvurmak gereklidir. Alkolle etkileşimi yoktur. LNG kullanımı sonrası hastaların %31’inde aşırı kanama, %5’inde ise adet gecikmesi görülebilir3,4.
Ulipristal asetat (UPA) Progestin reseptör modülatörü bir ilaçtır. Ertesi gün hapı olarak
kullanılmaktadır. İlişki sonrası 120 saat (5 gün) içerisinde kullanılabilir. LNG’de olduğu gibi ne kadar erken kullanılırsa o kadar iyidir. Her iki ertesi gün hapı da düşük yapmak için
kullanılmaz. Gebelik gerçekleşmişse hastanın doktora başvurması gerekmektedir. Cinsel ilişki öncesinde kullanılmaz, acil kontrasepsiyon yöntemidir. İlaç kullanımından sonrası
ilk 3 saat içinde hasta kusarsa tekrar ilaç kullanılmalıdır. LNG gibi UPA’da anne sütüne geçer, ancak daha uzun süre sütte bulunur. Bu nedenle UPA kullanımından sonra 24 saat anne sütüne ara verilmelidir. LNG gibi UPA’da bir ay içinde tekrar tekrar kullanılmamalıdır. Ketokonazol, lopinavir ve mifepriston ile birlikte kullanımı kontrendikedir. Yine LNG’de
olduğu gibi karaciğer enzimini artıran ilaçlarla birlikte kullanıldığında etkinliği azalır. Karbamazepin, fenobarbital, rifampin gibi ilaçları kullanan hastalarda UPA’nın etkinliği düşer. Sigara kullanımı UPA’nın etkinliğini azaltır. Çalışmalarda UPA, LNG göre daha etkili bulunmuştur. Beden kitle indeksi 30 kg/m2 üstünde olan hastalarda daha iyi bir tercihtir. Hastaya hormonal bir kontraseptif yöntem başlanmak istenilirse UPA sonrası 5 gün
beklenmelidir4,5.
Ertesi gün haplarının cinsel yolla bulaşan hastalıklara karşı koruyucu etkileri yoktur. Cinsel yolla bulaşan hastalıklar konusunda doktorunuza ve eczacınıza danışın.
Sağlıklı günler…
Kaynaklar:
1. Koyuncuer A. Kontrasepsiyon ve Türkiye ’ de Durum. 2004:455-459.
2. Gialeraki A, Valsami S, Pittaras T, Panayiotakopoulos G, Politou M. Oral Contraceptives and HRT Risk of Thrombosis. Clin Appl Thromb Hemost. 2018;24(2):217-225.
3. Levonorgestrel (systemic): Drug information. Lexicomp.
4. Turok D. Emergency contraception. UpToDate.
5. Ulipristal: Drug information. Lexicomp.
