Yapay zekâ, hayatımızda ve ekonomimizde giderek daha önemli bir rol oynuyor ve dünyamızı birçok farklı şekilde etkileyebiliyor. Hayatımızın çoğu alanında kolaylık sağlayan yapay zeka, insan gücüne ihtiyacın azalmanın yanında maliyeti de minimum seviyede tutma konusunda fayda sağlayabiliyor. Öyle ki, yapay zeka girdiği her sektörde hem zaman tasarrufu hem de maddi olarak kazanç sağlayan bir etki gösteriyor (Randolph, 2021).
Yapay Zeka Nedir?
1950 yılında Alan Tuning tarafından ortaya atılan “Makineler düşünebilir mi?” sorusuyla beraber yapay zeka serüveni başlamış olup 1956 yılında düzenlenen Darmounth Konferansı’nda John McCarthy tarafından “yapay zeka” ifadesi ortaya atılmıştır (Ergüven ve Mumay, 2022). 1956’da ACM (Association for Computing Machinery) komünitesi tarafından yayına göre yapay zeka kavramı; uygun konular olarak teorem kanıtlamayı, oyun oynamayı, örüntü tanımayı, problem çözmeyi, uyarlanabilir programlamayı, karar vermeyi, bilgisayarla müzik bestelemeyi, öğrenme ağlarını, doğal öğrenme veri işlemeyi ve sözlü ve kavram öğrenmeyi listeleyen birim olarak adlandırılabilir.
Navigasyonu kullanmak, sesli asistanlardan destek almak ve dil çevirileri yapmak gibi günlük hayatımızın en ufak parçalarından; nadir hastalıkların tedavisi için geliştirilen ilaç moleküllerinin bulunması gibi ekstrem işlerde bile yapay zekaya rastlamak mümkündür.
Eczacılıkta Yapay Zeka ve Uygulamaları
Hastaların tıbbi geçmişini, eczanenin veya deponun ilaç stoklarını, satış kayıtlarını depolamak ve yönetimini sağlamak gibi başlıca sağlık hizmetleri, yapay zekayı eczacılık alanında hissedilir kılmıştır. İlerleyen dönemlerde manyetik rezonans görüntüleme ve tomografi cihazlarının kullanımında yardımcı olan bilgisayar programlarının oluşturulması ve kullanılması, yapay zekanın sağlık alanında ayrılmaz parça olacağını vurgular niteliktedir (Raza vd., 2022). Yapay zekanın eczacılık alanındaki kullanım alanlarından bazıları aşağıdaki gibidir (Sahu vd., 2022; Ergüven ve Mumay, 2022):
⦁ Polifarmasi,
⦁ Dozaj formu tasarımı,
⦁ Molekül keşfi ve ilaç formülasyonu basamakları,
⦁ İlacın moleküler tasarımı için gereken süreyi azaltmak,
⦁ Tasarlanan ilacın hedef proteine ulaşımını kolaylaştırmak,
⦁ İlaç keşfinin her aşamasında kullanılabilir olması sebebiyle preklinik aşamalarda sağlık tehlikelerini ve maliyeti azaltmak,
⦁ Farmakolojik verileri tek bir elde toplayıp gerekli değerlendirmeleri ilaç molekülü üzerinde yapmak,
⦁ İlacın absorpsiyon, dağılım, atılım ve toksisite gibi çalışmalarının sanal olarak yapabilmesi gibi imkanlara yapay zeka sayesinde kolay şekilde ulaşılabilmektedir.
Yapay Zeka ve Ekonomi
Yapay zekanın ortaya çıktığı zamanlardan hayatımızın her alanında kullandığımız bir teknolojiye dönüşmesine kadar olan süreçte yapay zekaya karşı genellikle iki düşünce bulunmaktaydı;
⦁ Yapay zekanın hayatın her alanında kolaylık sağlayacağı,
⦁ Yapay zekanın kitlesel teknolojik işsizliğe sebep olup gelir dağılımının eşit olmayacağı yönündeydi.
Yapay zekanın günlük hayatımızda, mesleklerin işleyişinde, birçok alanda hayatımızı kolaylaştırdığını biliyoruz. Peki ya istihdam konusunda yapay zekanın negatif etkisi ne kadar? Yapay zekaya sahip bir robot, bir çalışan kadar masrafa sebep olabilir mi? 2017’de Chicago’da gerçekleşen Ekonomi Uzmanları Paneli’nde 41 ekonomiste bir soru sorulmuştur;
“Sizce yapay zekanın artan kullanımı, yapay zekanın kullanımından dolayı olumsuz etkilenen işçilerin ücretlerini telafi etmek için yeterli olur mu?”
Bu sorunun cevabı olarak kimse olumsuz oy kullanmazken, %90’lık kısım “katılıyorum” oyunu kullanmıştır (Stevenson, 2018). Buradan çıkarmamız gereken sonuç yapay zekanın aslında istihdam sorunu yaratacağı değil, yapay zekanın artan kullanımı sayesinde daha da kolaylaştırılmış bir yaşam stiline bürünüyor olacağımızdır.
Elde edilen gelirin eşit bir şekilde dağıtımı hakkında ise endişeler sürmektedir. Nüfusun en üst yüzde 1’inin elinde tuttuğu gelir payı 1980’de yaklaşık yüzde 10’dan yaklaşık yüzde 20’ye yükselirken, nüfusun en alt %50’sine giden pay 1980’de %20’den %12’ye düştü. Bu da gelir dağılımında, yapay zeka bile olsa, eşitsizliklerin görüleceği endişesini yaratabiliyor.
Eczacılıkta Yapay Zekanın Ekonomik Değeri
Yeni gelişen ve popüler olan alanlardaki girişimlerin yatırımının fazla olması kaçınılmaz bir gerçektir. Eczacılık hakkında konuşmak gerekirse, yapay zeka üzerindeki ilerlemeler mesleği daha dinamik ve kolay hâle getirmektedir. Eczacılıkta yapay zeka girişimlerinin aldığı yatırımlar da bu gelişmeler ve iyileştirmeler sayesinde gün geçtikçe artmaktadır.
Firmaların ve girişimlerin değerleri hakkında verileri toplayan Tracxn internet sitesinde, yapay zeka üzerine kurulan firma ve girişimleri araştırdığımız zaman karşımıza 116 adet girişim çıkmaktadır. Aslında bu sayı fazla gibi gözükse de genele bakıldığında yapay zekanın sektörde ne kadar az yer kapladığını görebiliriz çünkü eczacılık alanında faaliyet gösteren firma ve girişimlerinin toplam sayısına baktığımızda 8.000 civarında girişim görebiliyoruz. Şekil 1’de bu girişimlerin mali yapısı incelenmiştir.
Şekil 1’i incelediğimizde, sektörde oluşan firma ve girişimlerin toplam 1-10 milyon $ yatırım değerine sahip olduğunu görebiliyoruz. Peki bu durum yapay zeka odaklı oluşumlarda hangi aralıklarda yer buluyor?
Şekil 1: Eczacılık Alanındaki Yatırımların Bütçesel Grafiği
Şekil 2: Eczacılık Alanındaki Yapay Zeka Odaklı Firma ve Girişimlerin Yatırımların Bütçesel Grafiği
Şekil 1’deki ve Şekil 2’deki tabloları kıyaslandığımızda 2 çıkarım yapabiliriz;
⦁ Değer olarak 1 milyar $ değerine sahip şirket sayısının çok az olması
⦁ Büyüme hızlarındaki durdurulamaz ivme
Yapay zeka üzerine sektördeki çalışmaların çok eskiye dayanmaması sebebiyle yüksek değerlere sahip bir şirketin olmaması normal karşılanabilir. Genel olarak değer tablosuna baktığımızda en fazla sayının 1 milyon $ ve üstünde olduğunu görebiliyoruz. Verilerimiz içerisindeki medyan değerini geçen oluşumların fazla olması ilerleyen dönemlerde de bu alanda büyüme ivmesinin daha da artacağını göstermektedir. Durum böyleyken, yapay zekanın ekonomik katkılarından uzak kalmak, geride kalmış ülkeler için kabul edilebilir bir durum değildir. Ülkemizde ve mesleğimizde de yaptığımız ekonomik tartışmalara teknolojiyi ve dijitalleşmeyi ekleyebilmek; hayatımızın her alanında kullandığımız ve ileride mesleğimizin kaçınılmaz parçası olacağını öngördüğümüz yapay zekayı yönetebilen tarafta olmak dileğiyle…
Ecz. Ömrüm ERGÜVEN
Ecz. Beşir Sefa MUMAY
Stj. Ecz. Serdar KARACA
KAYNAKÇA
Chen, X., Xie, H., Zou, D., Hwang, G.J. (2020). Application and theory gaps during the rise of artificial intelligence in education. Computers and Education: Artificial Intelligence. 1,100002. Doi: 10.1016/j.caeai.2020.100002
Ergüven, Ö., Mumay, B.S. (2022). Bölüm 7: Sağlık Yönetiminde Yapay Zekâ Ve Sağlık Sistemlerinin Sürdürülebilirliği. Kitap adı: Siyaset, Kamu Yönetimi Ve Uluslararası İlişkiler Bağlamında Yapay Zeka Tartışmaları. Ed. Korkusuz, M.H., Kutluk, E. Ekin Yayınları. Türkiye.
Randolph, T. (2021). Artificial Intelligence: Work, Machines and Human Interaction. Nova Science Publishers, New York, USA.
Raza, M.A., Aziz, S., Noreen, M., Saeed, A., Anjum, I., Ahmed, M., Raza, S.M. (2022). Artificial Intelligence (AI) in Pharmacy: An Overview of Innovations. Innovations in pharmacy. 13(2). Doi: 10.24926/iip.v13i2.4839
Sahu, A., Mishra, J., Kushwaha, N. (2022). Artificial Intelligence (AI) in Drugs and Pharmaceuticals. Combinatorial chemistry & high throughput screening, 25(11):1818–1837. Doi: 10.2174/1386207325666211207153943
Stevenson, B. (2018). Artificial intelligence, income, employment, and meaning. In The Economics of Artificial Intelligence: An Agenda (pp. 189-195). University of Chicago Press. Chicago, USA.
