Nane yağı daha doğru deyişle nane uçucu yağı (UY) ilaç, kozmetik, gıda vd diğer amaçlar için yüksek miktarlarda kullanılan bir drogtur. Değişik etkileri ve sadece ilaç olarak kullanılışı bile bir kaç yazıya sığmaz. Bu yazımda , daha çok , toplumumuzda da sık görülmeye başlanan Irritabl Bowel Sendrom’undaki (IBS) kullanılışından bahsedeceğim.
Nane
Mentha aquatica ile M.spicata ‘nın ilk olarak tabiatta melezleştiği ve Mentha piperita’nın meydana geldiği , sonra kültüre alındığı düşünülüyor. Halen tabiatta bulunmuyor. Kültürü yapılıyor. Bilimsel yazılışı Mentha x piperita L. yani tıbbi nane.
Nane ve nane yağının Eski Mısır, Grek, Roma dönemlerinde kullanıldığına dair bilgilerimiz var.
Yani eski bir drog.
Uçucu yağ ,taze yaprakların daha doğrusu herbanın su-buhar veya buhar distilasyonu ile elde ediliyor.
Kimyasal yapı
UY’ın etkili maddelerinin başında mentol geliyor , yapıda mentol yanında seksenin üzerinde madde bulunmakta.
Avrupa Farmakopesi ve Avrupa Farmakopesi Uygulaması Türk Farmakopesi‘nde istenen değerler şöyle :
- Mentol (% 30-55), mentil asetat(%2.8-10),
- Menton (% 14-32), izomenton (% 1.5-10),
- Sineol (% 3.5-14), limonen (% 1-5),
- Mentofuran (% 1-9), pulegon(en çok % 4), karvon (en çok % 1), Pulegon ve onun metaboliti mentofuran yüksek dozlarda toksik hâttâ kanserojen. Karvon ise UY’ın kokusunu bozuyor.
Avrupa İlaç Kurumu’nun (EMA-European Medicines Agency) hazırladığı monografta hem Bitkisel İlaç (Bİ)hem de Geleneksel Bitkisel Tıbbi Ürün (GBTÜ) olarak değerlendirilmiş. Aradaki farkı basit bir şekilde açıklayalım: Bİ’da bir ilaçtan istenen bütün klinik, preklinik vb çalışmalar istenir yani ürünün Klinik Dosyası bulunmalıdır. GBTÜ’de ise kullanım geleneksel kullanılişa göre değerlendirilir, Klinik Dosya istenmez. Nane yağını incelerken GBTÜ olarak kullanılışından da bahsedeceğim ama daha çok Bİ olarak Irritabl Bowel Sendromu (İBS)’ndaki kullanılışını sizlere anlatmaya çalışacağım.
İBS nedir ?
Barsak alışkanlıklarında ,organik bir patolojik sebep ile açıklanamayan, değişiklikler meydana gelmesi, bunlardan en karakteristiği kronik bir karın ağrısı olan, ancak dışkılama sonucu rahatlama meydana gelen bir barsak hastalığı. Dünyada çok yaygın : %10-20 arasında değişiyor. Ülkemizde de yapılan bir araştırmada değişik bölgelerde %2,7 – %19,1 sıklığında görüldüğü belirtilmekte. Ancak bu hastaların sadece %15-25’i tıbbi yardım talebi ile doktora baş vurmuş. Yani düşük bir oran, daha yaygın olması muhtemel. Eczanelere, bilhassa “yemek yedikten bir süre sonra gaz meydana geliyor ve tuvalete gitmem gerekiyor” şikâyeti ile, müracaat eden çok hasta gördüm. Bu yazıyı hazırlamamın sebebi de zaten bu şikâyete meslekdaşlarımın bitkisel bir ürün ile cevap verebilmesini sağlamak.
Sebep
Kesin ve tek bir nedeni yok. Strese duyarlık, motilite bozukluğu, barsak florasının bozulması, gıda alerjisi, enflamasyon, vd sebeplere bağlanıyor.
Genel belirtiler
Yemek sonrası artan gaz, şişkinlik, rahatsızlık hissi, kramp şeklinde karın ağrısı, dışkılama hissinin artması, dışkılayınca rahatlama, dışkıda değişiklikler (yumuşama vb..).,,,
Tedavisinde değişik ilaçlar, hastanın durumuna göre kullanılıyor. Bu bilgilere girmeyeceğim. Ama daha önce , aynı amaç için kullanılan “Psyllium” droğunu hatırlatalım ( 2019 – Ocak).
UY ‘ın bitkisel ilaç olarak kullanımı
Peros kullanım
- Bulantı ve karın ağrısı ve bilhassa IBS olan hastalarda ve sindirim sisteminin hafif spazmlarında kullanılır.
- Mide asidine dayanıklı kapsüller halinde hastaya verilir. Kapsül halinde verildiğinde muhtevanın % 70 barsaklara ulaşıyor ve emiliyor.
- Kapsüller yemekten önce , olduğu gibi yutulmalı , ağızda ezilmemeli, kırılmamalı, çiğnenmemeli. Bunlar yapılırsa : Ağızda, özefagusta, midede tahriş meydana gelir.
- Gıda veya antasitler , proton pompa inhibitörleri kapsüllerin daha erken açılmasına sebep olabilir, dolayısıyla yemeklerden yarım saat kadar önce alınmalı.
- 1-2 hafta içinde belirtiler azalır ve hâttâ geçebilir , azalmaz veya geçmezse 3 aydan daha uzun süre kullanılmaz.
- 8 yaş altı için tavsiye edilmiyor ,
- Doz : 8-12 yaş 0.2 mL günde 3 kapsül , 12 yaş üstü 0.2-0.4 mL günde en çok 3 defa .
Etki mekanizması
IBS gibi gastrointestinal rahatsızlıklarda etki mekanizması değişik preklinik çalışmalar sonucu şu şekilde açıklanıyor :
- Öncelikle mentolün ve nane yağının antispazmodik etkisine bağlı olduğu düşünülmekte.
- Antimikrobiyal, antifungal ve mikrobiyotaya olan etkisi gibi etkileri var ama bu etkilerin mekanizması tam olarak açıklanamamış.
- Antienflamatuvar etkisinin bağışıklık sistemine olan etkisinden olabileceği düşünülmekte.
- Etkilerin önemli kısmının yapısındaki mentolden geldiği düşünülmektedir. Mentol safradan mentol glukuronit olarak salgılanıyor, dolaşıma giriyor ve etkilerini yapıyor. Nane yağı verilen kişilerin idrarında da mentol glukuronit halinde bulunmuş.
- Şu hususu tekrar hatırlatalım : Bİ ların etkisi drogta bulunan maddelerin müşterek etkidir. UY’ın etkisini de aynı şekilde düşünmek gerekir.
Yan ve istenmeyen etkiler
Nane yağı yüksek dozda ciddi gastrointestinal belirtilere sebep olabilir: İshal, rektal ülser, konvülsiyonlar, bulantı gibi… Alerji, baş ağrısı, bradikardi, kusma gibi bazı istenmeyen etkiler de görülebilir. Bütün bu etkiler yüksek oranda mentol alındığında görülen zehirlenme belirtilerine benzer. UY’da bulunan pulegon ve mentofuranın da miktarları artacağı için zehirlenme tablosu saf mentol zehirlenmesinden farklıdır. Uygun dozlarda kullanıldığı zaman, yan ve istenmeyen etkilerin nadiren görüldüğünü belirtmekte yarar var. UY’ ın maksima dozu 1.2 mL dir.
Diğer etkiler
UY’ın etkilerine ait çok sayıda İnvivo, invitro çalışmalar var. Mesela: Helicobacter pylori, Esherichia coli, Staphylococcuc aureus, Klebsiella, Salmonella thyphi, Shigella spec. gibi 20 kadar enterik patojene karşı etkili bulunmuş. Değişik etkileri üzerinde çalışmalar var ama onlardan bahsetmeyeceğim.
Klinik Çalışmalar
Nane yağının yeterli klinik çalışma yapıldığı için Bİ olduğunu belirtmiştim. Bunlardan İBS’ ye ait olanlardan bir kaç örnek vermek istiyorum :
- Çift körlü, çok merkezli, plaseboya karşı, yetişkinlerde yapılan bir çalışma. 29 hastaya 0.2 mL 3-6 kapsül, 2 hafta süre ile verilmiş. UY verilenler çok iyi (29/12 sayısında), plaseboda (29/2 sayısında) abdominal semptomlarda iyileşme görülmüş. Yan etki yok.
- Çift körlü, paralel, 110 hastada – UY 187 mg günde 2-3 defa , UY 52 hastaya verilmiş , 40 hastaya plasebo verilmiş.UY verilenlerde – ağrı % 79(yüksek), plaseboda % 41 (orta) azalmış—şişkinlik UY da %83, plaseboda % 29- guruldama UY verilenlerde % 73, plaseboda % 31 – gaz çıkarmayı önleme UY da % 79, plaseboda % 22.5 – 1 kişide mide ekşimesi –Sonuç :UY plaseboya nazaran etkili.
- Yetişkin 178 hasta, , çift körlü, paralel bir çalışma – 91 kişiye UY 225 mg,—plasebo 87 kişiye , 12 hafta , IBS belirtilerinde plaseboya göre yüksek iyileşme (91/73) görülmüş.
- İshal ve IBS karışık,72 yetişkin hasta, randomize, çift körlü çalışma – 35 hastaya 180 mg günde 2 defa, 37 plaseboya da 4 hafta süre ile verilmiş, 4 hafta sonunda semptomlar plaseboya göre anlamlı bir şekilde azalmış,
- Genel : 5 meta analiz makalesinde (Klinik çalışmaların değerlendirildiği çalışma) IBS ye etkili bulunmuş, az da olsa negatif yayın var .
UY’ın Bİ olarak bir kullanılışı daha var. Onu da kısaca belirtelim : Gerginlikten doğan hafif baş ağrısında semptomları azaltıcı.
Nane yağı GBTÜ olarak da yaygın bir şekilde kullanılmaktadır. Kısaca, bu kullanılışları da görelim:
GBTÜ olarak kullanılış
- Öksürük ve soğuk algınlığı belirtilerini hafifletmek,
- Yerel adale ağrılarını semptomatik olarak rahatlatıcı,
- Derideki kaşıntı belirtilerini yerel tatbik ile azaltıcı.
1,2,3 için cilde tatbik yapılır. Kullanılışlar şu şekilde özetlenebilir :
- 6-11 yaş – % 2 – 10 luk pomat, krem veya % 2 – 4 hidroalkolik çözelti.
- Adölesan – % 5-15 lik pomat, krem veya % 3-6 hidroalkolik çözelti.
- Yetişkin – % 5-20 lik pomat, krem veya % 5-10 hidroalkolik çözeltisi
Öksürük ve soğuk algınlığı belirtilerini hafifletmek için hazırlanan burun pomatları
( % 1-5 lik) , günde 3 defa burnun etrafına; diğer pomatlar(% 5 lik) göğüs ve sırta günde 2-3 defa sürülür.
Endikasyon 2 ve 3 için pomat veya hidroalkolik çözeltileri ince tabaka halinde sürülür.
İki haftadan fazla ve 1 yaş altına kullanılması tavsiye edilmemekte.
Dikkat
- 3 hafta içinde iyileşme görülmez veya daha kötü olursa, hekime müracaat edilmelidir.
- Nane yağına hassasiyet varsa kullanılmaz.
- Karaciğer rahatsızlığı, asit azlığı ve safra hastalıkları varsa dahilen kullanılmaz.
Nane yağının aromaterapide kullanılışı da çok yaygın ve etkili. Belki bir başka yazıda o konuda da sizlere kısa , öz bilgiler hazırlarım. Tabii bu arada “ Hocam nane yaprağı ? “ dediğinizi duyar gibiyim. O da tek başına ayrı bir yazı konusu.
Son verirken, koronasız, sağlıklı, mutlu günler dileklerimle selam ve sevgiler.
