Bilginin sınırlarının olmadığı bir dünyada hala gölgelerde kalan, fısıltı ile konuşulan bir konudan bahsetmek istiyoruz: Kadınlarda cinsel sağlık ve üreme sağlığı eğitimleri. Kadınların cinsel sağlık ve üreme sağlığı hakkında sağlık okuryazarlığı, bilgi çağında olmamıza rağmen hala göz ardı edilen bir konudur.
Cinsel ve üreme sağlığı eğitimleri; kadınların yaşam kalitesinin artmasına, kendilerini daha iyi anlamasına ve sağlıklı kararlar almasına yardımcı olur. Gelin hep birlikte kadınların sağlık okuryazarlığının arttırılmasında dijitalleşmenin önemini inceleyelim
Eczacılıkta Dijitalleşme Yazı Dizisi’nin 5. Bölümüne hoş geldiniz!
CİNSEL SAĞLIK VE ÜREME SAĞLIĞI NEDİR?
Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) cinsel sağlığı, “Cinsellikle ilişkili olarak sadece hastalık, fonksiyon bozukluğu veya sakatlığın olmaması değil, duygusal, zihinsel ve sosyal olarak cinsellik ile ilgili iyi olma hali” olarak tanımlamakta. Bu tanıma göre; Cinsel sağlık, cinsellik ve cinsel ilişkilerde zorlama, ayrımcılık ve şiddet içermeyen, keyifli ve güvenli cinsel deneyimlere sahip olmak için olumlu ve saygılı bir yaklaşım gerektirir. Cinsel sağlığın varlığı ve sürdürülebilmesi için tüm bireylerin cinsel haklarına saygı gösterilmesini, korunmasını ve yerine getirilmesini gerekli kılar. Üreme sağlığı ise, üreme sistemi, işlevleri ve süreçleri ile ilgili tüm konularda sadece hastalık ve sakatlığın olmaması değil; bütünsel olarak tam bir iyilik halinin olmasıdır. Üreme sağlığı, bireylerin güvenli ve tatmin edici bir cinsel yaşama ve üreme yeteneğine sahip olduklarını ayrıca cinsel yaşam ve üreme ile ilgili karar verme özgürlüğüne sahip olduklarını ifade etmektedir.
Bireyin ihtiyaçlarını ön plana çıkaran ve üreme, kadın sağlığı, doğurganlığı düzenleme gibi kavramları birleştiren ‘cinsel sağlık ve üreme sağlığı’ (CS/ÜS) kavramı, zaman içinde nüfus ve kalkınma ve toplumsal cinsiyet tanım kümeleri ile üçlü sacayağının bir parçası olmuştur.
Kadın cinsel sağlığı ve üreme sağlığında karşımıza çıkan konulardan bazıları şunlardır:
1. Menstrüel Sağlık
2. Doğum Kontrolü
3. Jinekolojik Sağlık
4. Cinsel İşlev Bozuklukları
5. Gebelik ve Doğum
6. Cinsel Eğitim ve Bilinçlendirme
KADINLARDA CİNSEL SAĞLIK VE ÜREME SAĞLIĞI EĞİTİMİ
Birleşmiş Milletler Nüfus Fonu (UNFPA) 2014 yılında yayınlamış olduğu raporunda, kapsamlı Cinsel Sağlık Eğitimi’nin (CSE) önemini vurgulayarak kapsamlı CSE’yi yaşa uygun ve müfredata dayalı eğitim olarak tanımlamıştır. Bu raporda, CSE’nin çocuklara, adölesanlara ve gençlere sağladığı yararlar aşağıdaki gibi belirtilmiştir:
⦁ İnsan cinselliği, cinsel sağlık ve üreme sağlığı, büyüme ve gelişim, anatomi ve fizyoloji hakkında doğru bilgi edindirmek,
⦁ Cinsel ve sosyal ilişkilerle ilgili olumlu değerleri ve tutumları keşfetmek ve bunları geliştirmek,
⦁ Kendi davranışlarına yönelik sorumluluk duygusu geliştirmek,
⦁ Başkalarının haklarına saygı göstermek,
⦁ Eleştirel düşünmeyi, cinsiyete duyarlı iletişim ve müzakereyi ve karar vermeyi teşvik eden yaşam becerileri geliştirmektir.
Dünya’da cinsel sağlık ve üreme sağlığı konusunda yapılan çalışma sonuçları da CSE’nin önemini ve aciliyetini ortaya koymaktadır. Çünkü; her yıl dünyada yaklaşık 15 milyon adölesan gebe kalmaktadır. Bu gebeliklerin üçte ikisini planlanmamış gebelikler oluşturmaktadır. Her yıl güvenli olmayan 20 milyon düşük vakasının %25’ini 15-19 yaş grubu kızlar oluşturmaktadır. İlk cinsellik yaşı giderek düşmektedir. Her yıl bir milyonun üzerinde genç (15-24 yaş) CYBE ile enfekte olmaktadır. Dünyadaki cinsel yolla bulaşan enfeksiyon vakalarının üçte biri adölesanlar arasında görülmekte olup her gün yaklaşık yarım milyon genç insan bu enfeksiyonlara yakalanmaktadır.
2022 UNAIDS (Birleşmiş Milletler HIV/AIDS Ortak Programı) raporuna göre, dünya genelinde 38,4 milyon birey, HIV ile yaşam mücadelesi vermektedir. Bu istatistikleri incelediğimizde, HIV enfekte olanların %54’ünü kadınlar ve kız çocukları oluştururken, genç kadınların HIV enfeksiyon oranları genç erkeklerin üç katıdır. Her hafta, 15-24 yaş arasındaki genç kadınların 4,900’ü HIV ile enfekte olma riskiyle karşı karşıyadır. Bu rakamlar, HIV ve AIDS konusundaki cinsiyet temelli eşitsizlikleri ve genç kadınların maruz kaldığı özel riskleri vurgulamaktadır.
CİNSEL SAĞLIĞI NEREDEN ÖĞRENİYORUZ?
Teknoloji kullanımı her geçen gün artıyor. 2025’te Türkiye’de akıllı telefon kullanımının nüfusun %90’ınını kapsayacağını ortaya koyan araştırmalar bulunmaktadır. Hastalar artık dijital dünyada ve mobilde olduğu için karşımıza dijital sağlık kavramı çıkmaktadır.
Dijital sağlık, günümüz sağlık hizmetlerinin hasta ve sağlık personeli çıkarına olacak şekilde dijitalleştirilmesidir. Dijital sağlığın içeriğinde halk sağlığını analiz etmek, veri havuzu oluşturmak, hasta ve sağlık personeli arasındaki iletişimi hızlandırmak, bulaşıcı hastalıkları önceden analiz etmek, hasta ve hastalık takibi yapmak gibi kavramlar yer alır. Günümüzde sağlık hizmetlerinin anlayışı iyileştirme ve tedavi odaklı olmaktan daha çok koruyucu sağlık hizmetlerine ve eğitime doğru kaymaktadır. Değişen bu bakış açısı teknolojinin sağlık hizmetlerine hasta odaklı olacak şekilde entegrasyonunu gerektirir. Hasta odaklı dijital sağlık uygulamalarını 3’e ayırmak mümkündür.
⦁ Giyilebilir Sağlık Uygulamaları:
Giyilebilir cihazlar, insanların üzerlerine giydiği ürünler ile sağlığın takibini kolaylaştırabilen cihazlardır. Sağlığın korunması, hastalıkların teşhisi ve takibi, hastanın takibi konularında sağlık hizmetlerini destekleyen bu ürünler kablosuz olarak bilgisayar ya da mobil cihazlar ile entegredir. Akıllı saatler, akıllı bileklikler, yüzükler, sensör yamalar bu cihazlara örnek olarak verilebilir.
⦁ Yapay Zeka Uygulamaları:
Yapay zeka (YZ), makinelerin insan beyninin çalışma mekanizmasına benzer bir işleyişle kurgulanmış sistemlerdir. Yapay zeka, sağlık yönetiminde, verilerin hızlıca değerlendirilmesinde, hastalık teşhisinin kolaylaştırılmasında hatta erken teşhişte karar destek mekanizması olarak çalışabilmektedir. YZ tabanlı uygulamalar, hastaların mevcut sağlık kayıtlarına ulaşmada ve bunları değerlendirmede hekime ve diğer sağlık personeline yardımcı olmaktadır. Günümüzde sağlıkta yapay zeka en çok BT görüntülerinin yorumlanmasında ve sağlık verilerinin değerlendirilmesinde kullanılmaktadır.
⦁ Mobil Sağlık Uygulamaları
Mobil sağlık uygulamaları sağlık ve zindelik amacı ile kullanılan ve mobil marketlerde bulunan uygulamalardır. Adım sayısı, kan basıncı, regl, ovülasyon takibi yapan mobil uygulamalar bulunmaktadır. Mobil uygulamaların içeriğinde telesağlık uygulamaları da yer almaktadır. Telesağlık uygulamaları içinde teletıp, hastaların doktoraları ile çevrimiçi bir ortamda görüşebilecekleri, hastalıkları hakkında yönlendirme alabilecekleri bir kavramı ifade etmektedir. Telefarmasi kavramı ise, eczaneye erişim olmayan bölgelerde hastaların reçetelerini girerek evlerine ilaç teslim alabilecekleri ve eczacıları ile 7/24 iletişim kurabilecekleri bir kavramı ifade eder.
Telesağlık kavramı ile sağlık hizmetlerinin sunumu daha hızlı ve daha kolay hale gelmektedir. Pandemi döneminden sonra artan telesağlık hizmetleri sonucunda 2022 yılında Sağlık Bakanlığı tarafından ‘‘Uzaktan Sağlık Hizmetleri Sunumu Hakkında Yönetmelik’’ isimli bir yönetmelik yayınlanmıştır.
2004-2009 yılları arasında Kanada, İtalya, İngiltere ve Almanya’da yapılan klinik çalışmaların sonuçlarına göre dijital sağlık hizmetlerinin olumlu sonuçlarına rastlanmıştır. Bu sonuçlar aşağıdaki gibidir:
– Tedavi sonrasında hastaneye yatış yerine uzaktan aktif izlem tercih edilmiş ve bu sayı %90’lara çıkmıştır.
– Mobil sağlık uygulamalarını kullanan hastaların hastaneye yatış sıklığı %45 azalmıştır.
– Bir hastanede sağlık teknolojilerinin bütünü ile entegrasyonu sağlandıktan sonra yaklaşık bir yıl içerisinde hastaların yaşam kalitesinin, psikolojilerinin ve sosyal iyilik hallerinin arttığı görülmüştür.
– Kamuda telesağlık uygulamalarının aile hekimlerinin memnuniyetini arttırdığı ve bu hekimlerin yaşam kalitesinin iyileştiği görülmüştür.
– Kullanılan yapay zeka uygulamaları, ilaç tedavisinin tam zamanında uygulanmasına ve akılcı ilaç kullanımı kavramına katkı sağlamıştır.
– Hastalık danışmanlığı amacıyla kullanılan telesağlık uygulamalarının zaman tasarrufu sağladığı bildirilmiştir.
Daha önceki yazılarımızda dijital sağlık kavramına, halk sağlığı bakış açımız ile bakmamız gerektiğine ve dijital sağlık uygulamalarını sağlık profesyonellerinin tasarlaması gerektiğine değinmiştik. Ülkemizde ve dünyada sağlık konularının sanal ortamlarda çok kolay konuşulması ve sağlık profesyonellerine danışmak yerine kişilerin birbirlerine öneriler vermesi çeşitli halk sağlığı problemlerine sebep olabiliyor. Türkiye’de kadınlar anonim olarak kullanılan forumlarda yaşadıkları cinsel sağlık sorunlarını bir sağlık profesyoneliyle konuşmak yerine tanımadığı hangi şartlara sahip olduğunu bilmediği insanların deneyimlerinden yola çıkarak bilgiler elde ediyorlar. Forumlardaki bilgiler denetilmediği için oldukça yanlış içerikler bulunuyor.
Yukarıda verilen örnekten de anlaşılacağı gibi, sosyal medyanın doğru kurgulanabilmesi, dijital sağlık uygulamalarının denetlenmesi gerekmektedir.
Eczacılar olarak görevimiz, dijital sağlık alanında doğru bilgiler oluşturulmasına katkıda bulunmak ve telesağlık uygulamaları ile mobil uygulamalarda öncü bir rol üstlenmektir. Yeni dünyada, teknoloji ile entegre edilmiş sağlık hizmetlerinde yer alarak, topluma rehberlik etmeli ve bilinçli sağlık kararları alınmasına destek olmalıyız. Bu, halkın sağlık sorularına güvenilir ve erişilebilir bir kaynak sağlamak adına önemli bir adımdır.
Dijital sağlık uygulamaları sayesinde kadınların konuşamadıkları cinsel sağlık sorunlarını eğitim ile aşmaya odaklanılabilir. Bu vizyon, kadınların yaşamlarına sağlık ve bilinç getirmek adına güçlü bir adım olacaktır.
Stj. Ecz. Şule KOÇ
Ecz. Ömrüm ERGÜVEN
Ecz. Beşir Sefa MUMAY
KAYNAKÇA
⦁ Gürsoy, E., & Gencalp, N. S. (2010). Cinsel sağlık eğitiminin önemi. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 23(23), 29-36.
⦁ United Nations Population Fund (UNFPA). (2014). Operational guidance for comprehensive sexuality education: A focus on human rights and gender [Updated: 2018 January 2; Cited: 2017 March 2].
⦁ Eliküçük, A., ve Sönmez, S. (6). 6 Yaş Çocuklarının Cinsel Gelişim ve Eğitimiyle İlgili Ebeveyn Görüşlerinin İncelenmesi. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 25(25), 45-62.
⦁ United Nations. (n.d.). Sustainable development goal ensure healthy lives and promote well-being for all at all ages [Updated: 2018 January 2; Cited: 2017 February 9]. Retrieved from https://sustainabledevelopment.un.org/sdg3.
⦁ Şimşir, İ., Mete, B. The Future of Healthcare Services: Digital Health Technologies. Journal of Innovative Healthcare Practices, 2021, 2(1), 33-39.
⦁ Büyükgöze, S., & Dereli, E. Toplum 5.0 ve Dijital Sağlık. VI. Uluslararası Bilimsel ve Mesleki Çalışmalar Kongresi-Fen ve Sağlık, 2019; 07-10.
