Güneş yanığı, cildin ultraviyole radyasyona (UVR) aşırı maruz kalmasını takip eden akut bir kutanöz inflamatuar reaksiyondur. UVR’ye maruz kalma, güneş, solaryum, fototerapi lambaları gibi çeşitli kaynaklar nedeni ile olabilir. Çoğu güneş yanığı yüzeysel veya birinci derece yanıklar olarak sınıflandırılır. UVR’ye tekrar tekrar maruz kalmanın uzun vadeli olumsuz sonuçları da vardır.
Güneş yanıklarının patofizyolojisi:
Güneş radyasyonuna maruz kalma D vitamininin kutanöz sentezini uyarma ve radyan sıcaklık sağlama gibi yararlı etkilere neden olduğu gibi aşırı maruz kalındığında zararlı olabilir. En göze çarpan zararlı etki, akut güneş yanığı veya güneş eritemdir. UVR, DNA’ya doğrudan hasar verir, bu da cilt hücrelerinin iltihaplanmasına ve apoptozuna yol açar1. Güneş yanığı iltihabı kutanöz kan damarlarının vazodilatasyonuna neden olarak karakteristik eritem (kızarıklık) ile sonuçlanır. UVR’ye maruz kaldıktan sonraki bir saat içinde mast hücreleri, histamin, serotonin ve tümör nekroz faktörü dahil olmak üzere önceden oluşturulmuş aracıları serbest bırakarak prostaglandin ve lökotrien sentezine yol açar1-3. Sitokin salınımı ayrıca inflamatuar reaksiyona katkıda bulunur. UV’ye maruz kaldıktan sonraki 2 saat içinde epidermal cilt hücrelerinde hasar görülür. Hem epidermal keratinositler (“güneş yanığı hücreleri”) hem de Langerhans hücreleri, UVR’nin neden olduğu DNA hasarının bir sonucu olarak apoptotik değişikliklere uğrar4-5. Eritem genellikle maruziyetten 3-4 saat sonra ortaya çıkar ve en yüksek seviyeler 24 saatte olur6.
UVR’ye daha az yoğun veya daha kısa süreli maruz kalma, bronzlaşma olarak bilinen ve UVR’nin neden olduğu hasara karşı bir miktar koruma sağlayan cilt pigmentasyonunda bir artışa neden olur. Artan cilt pigmentasyonu 2 aşamada gerçekleşir: (1) anında pigment koyulaşması ve (2) gecikmiş bronzlaşma. UVR’ye maruz kalma sırasında ani pigment koyulaşması meydana gelir ve bu durum mevcut melaninin değiştirilmesinden (oksidasyon, yeniden dağılım) kaynaklanır. Hızla solabilir veya birkaç gün devam edebilir. Gecikmiş
bronzlaşma, epidermal melanin sentezinin artmasından kaynaklanır ve görünür hale gelmesi için daha uzun bir süre (24-72 saat) gerektirir. UVR’ye tekrar tekrar maruz kalma ile cilt, öncelikle stratum corneum’un kalınlaşmasıyla birlikte epidermal hiperplazi nedeniyle kalınlaşır. Cilt yaşlanmasına neden olur ve cilt kanserine ve bazı enfeksiyonlara katkıda bulunabilecek kutanöz hücre aracılı bağışıklığı da baskılar. Bu nedenle UVR
aşırı maruziyet oldukça tehlikelidir2.
UVR’nin neden olduğu eritemi birden fazla faktör
etkiler:
• Dalga boyu: UVB, UVA’dan daha eritemojeniktir.
• Cilt tipi/pigmentasyon: Tip I-II cilt ile karşılaştırıldığında, tip IV-V cildi olan hastalar eriteme neden olmak için 3-5 kat daha fazla UVR maruziyetine
ihtiyaç duyarlar.
• Nemlendirme: UVR, nemli ciltte kuru cilde göre daha
etkili bir şekilde eriteme neden olur.
• Çevresel yansıma: Radyasyon, kar ve buz tarafından
%80 oranında yansıtılırken, kum tarafından %15
oranında yansıtılır.
• Ozon kapsamı: Artan ozon seviyeleri, daha fazla UVR’yi
filtreler.
• Rakım: Daha yüksek irtifalarda daha ince atmosfer daha
az UVR’yi emer.
• Enlem: Ekvatora yakın maruz kalma daha fazladır.
• Günün saati: UVR’ye maruz kalma, güneşin
gökyüzünde en yüksek olduğu saat olan 10:00 ile 16:00
arasında en fazladır.
• Mevsim: Tropikal bölge dışındaki yerlerde UVR, yaz
aylarında kışa göre çok daha fazladır.
• Bulut örtüsü: Hafif bulutlar UVR’yi %10 oranında
azaltır ve bu da güneş yanığından korunmak için yeterli
olmayabilir.
Açık tenli bireyler daha sık ve ciddi şekilde etkilenir. Cilt tipleri, bireyin bronzlaşma, yanma veya her ikisine birden eğilimine göre geleneksel olarak aşağıdaki Fitzpatrick kategorilerinde sınıflandırılır. Bu nedenle güneş koruyucu tercih ederken cilt tipiniz ve cilt renginiz oldukça önemlidir.
Güneş yanığı çocuklarda yetişkinlerden daha yaygındır.
Bebeklik döneminde çok kolay gelişen güneş yanığı, porfiri veya kseroderma pigmentosum gibi altta yatan ciddi bir hastalığı gösterebilir7.
Çoğu vaka, önemli bir sekel olmadan kendiliğinden düzelir. Nadir durumlarda, güneş yanığı o kadar şiddetli ve yaygın olabilir ki, ikinci derece yanıklara, dehidratasyona veya ikincil enfeksiyona neden olabilir. Uzun süreli güneşe maruz kalma ile ilişkili morbidite ve mortalite, esas olarak bazal hücreli karsinom, skuamöz hücreli karsinom ve malign melanom dahil olmak üzere kutanöz neoplazmların gelişimi ile ilgilidir2.
Güneş yanıkları tedavisi:
Çoğu güneş yanığı ağrılı olsa da yaşamı tehdit etmez ve tedavi esas olarak semptomatiktir. Ancak güneş yanığı beraberinde bulantı-kusma, baş ağrısı, ateş titreme gibi belirtiler içeriyorsa muhakkak doktora başvurulmalıdır.
• Steroid olmayan antienflamatuar ilaçlar (NSAID’ler) antiprostaglandin etkilere sahiptir ve özellikle erken verildiğinde ağrı ve iltihabı hafifletebilir. Ancak NSAID’ler güneş yanığı süresini kısaltmaz, sadece semptomatik bir rahatlama sağlar.
• Su veya Burrow solüsyonu (alüminyum asetat solüsyonu) ile soğuk ıslatma da geçici bir rahatlama sağlar.
• Şiddetli eritem veya eşlik eden sıvı kaybı için sıvı replasmanı (oral veya intravenöz) gerekli olabilir.
• Çalışmalarda Aloe vera’nın iyileşme süresini hızlandırdığı gösterilmemiştir, ancak bu tedaviler güneş yanığı semptomlarına yardımcı olabilir.
• Yoğurt, süt veya diş macunu sürme gibi uygulamalar hassasiyete ve bunun sonucunda dermatite neden olabilir ve bu nedenle kaçınılmalıdır.
• Sistemik steroidler, bazen erken verildiğinde seyri kısaltmak ve güneş yanığı ağrısını azaltmak için kullanılır. Steroidleri sadece birkaç günlüğüne akut tedavide kullanılabilir. İkinci derece yanık varlığında, enfeksiyon riskini artırdıkları için steroidlerden kaçınılmalıdır. Güneş yanıklarında steroid kullanımı doktor reçetesi ile uygulanması faydalıdır.
• Ağır yanık, ikincil enfeksiyon veya şiddetli ağrı varsa hastanın yatarak tedavi alması daha uygun olabilir.
• Soğuk banyolar veya duşlar rahatlama sağlayacağı için önerilir.
• Hasta daha fazla güneşe maruz kalmaktan kaçınmalıdır.
• Güneş yanıklarında cilt bariyerini tekrar onarmak ve hızlı iyileşmek için içeriğinde madecassoid, panthenol, bakırçinko-manganez, shea yağı gibi nemlendirici ve onarıcı maddeler içeren onarıcı bakım kremleri kullanılabilir. Ancak bu kremlerin ciltte hassasiyet oluşturabilecek bir esans ya da yardımcı madde içermediğine dikkat etmek gereklidir.
Güneş yanığı için en etkili tedavi korunmadır. Güneş
yanıklarından korunmak için:
• Özellikle güneş ışınlarının en yoğun olduğu dönemde (10.00-16.00 arası) güneşe maruz kalmaktan kaçınmalıdır.
• Belirli bir cilt tipi için yeterli güneş koruma faktörüne (SPF) sahip güneş kremini düzenli olarak kullanmalıdır.
• Güneş kremini, güneşe çıkmadan en az 30 dakika önce uygulanmalı ve 2-3 saatte bir veya yüzdükten, terledikten veya havluyla kurulandıktan sonra tekrar uygulanmalıdır.
• Yüzerken veya çok terlerken su geçirmez güneş kremi
kullanılmalıdır.
•Belirtilen SPF’ye ulaşmak için en az 2 mg/cm2 güneş kremi uygulayın (ortalama bir yetişkinin tüm vücudu için yaklaşık 30 mL yeterlidir). Çoğu insan bu miktarın beşte birini uygular.
• Geniş kenarlı şapka veya güneşlik dahil koruyucu giysiler giyilmelidir.
• Güneşlenme sonrası yoğun nemlendirme sağlayan güneş sonrası kremleri kullanılmalıdır. Çünkü nemsiz ciltte çok daha şiddetli güneş yanığı oluşturur. Herkese COVID-19’suz, güneş yanıksız, huzurlu tatiller diliyorum.
Kaynaklar:
1. Matsumura Y, Ananthaswamy HN. Toxic effects of ultraviolet radiation on the skin. Toxicol Appl Pharmacol. 2004 Mar 15. 195(3):298-308.
2. Walker SL, Hawk JL, Young AR. Acute effects of ultraviolet radiation on the skin. Freedberg IM, ed. Fitzpatrick’s Dermatology in General Medicine. 6th ed. New York, NY: McGraw-Hill; 2003. 1275-1282.
3. Walsh LJ. Ultraviolet B irradiation of skin induces mast cell degranulation and release of tumour necrosis factor-alpha. Immunol Cell Biol. 1995 Jun. 73(3):226-33.
4. Clydesdale GJ, Dandie GW, Muller HK. Ultraviolet light induced injury: immunological and inflammatory effects. Immunol Cell Biol. 2001 Dec. 79(6):547-68.
5. Van Laethem A, Claerhout S, Garmyn M, Agostinis P. The sunburn cell: regulation of death and survival of the keratinocyte. Int J Biochem Cell Biol. 2005 Aug. 37(8):1547-53.
6. Kramer DA, Shayne P. Sun-induced disorders. Schwartz GR, ed. Principles and Practice of Emergency Medicine. 4th ed. Baltimore, MD:Lippincott Williams & Wilkins; 1999. 1581.
7. Hawk JLM, Norris PG, Honigsmann H. Abnormal responses to ultraviolet radiation: idiopathic, probably immunologic, and photoexacerbated. Freedberg IM, ed. Fitzpatrick’s Dermatology inGeneral Medicine. 6th ed. New York, NY: McGrawHill; 2003. 1290-129
