2023 Gaziantep-Kahramanmaraş depremleri ya da 2023 Türkiye-Suriye depremleri, 6 Şubat 2023’te 9 saat arayla gerçekleşen, merkez üsleri sırasıyla Gaziantep’in Şehitkamil ilçesi ve Kahramanmaraş’ın Ekinözü ilçesi olan, 7,8 Mw (± 0,1) ve 7,5 Mw büyüklüklerindeki iki depremdir. Depremler Anadolu, Arabistan ve Afrika levhaları arasındaki üçlü eklemin yakınında gerçekleşmiştir.
Ülkemiz, deprem bölgesi için doğal afet ve salgın gibi acil durumlarda uluslararası kuruluş ve ülkelerden yardım çağrılarını kapsayan en yüksek acil durum olan 4. seviye alarm ilan edildiğini açıklamıştır. Ayrıca, depremden etkilenen 10 ilde 3 ay süreyle olağanüstü hâl ilan edilirken, Dünya Sağlık Örgütü, Türkiye’yi sarsan depremler için 3. seviye acil durum ilan etmiştir. Türkiye’de eğitim ve öğretime depremden etkilenen 10 ilde 1 Mart’a, kalan illerde ise 20 Şubat’a kadar ara verilirken, tüm üniversitelerde uzaktan eğitime geçilmesine karar verilmiştir.
Meslek Örgütümüz olan Türk Eczacılar Birliği (TEB), 6 Şubat’da öncelikli olarak depremi yaşayan bölgelerdeki tüm Eczacı Odalarının başkan ve yöneticileri ile iletişime geçilerek bölgelerindeki durum hakkında ilk bilgileri almış, Türk Eczacıları Birliği Merkez Heyeti ve Denetleme Kurulu Üyeleri ile afet yönetimi kriz masası oluşturulmuş, 6 Şubat günü Cumhurbaşkanlığı Sağlık ve Gıda Politikaları Kurulu, Sağlık Bakanlığı, Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu, AFAD, Türk Kızılay ve Kamu Hastaneleri Genel Müdürlüğü ile iletişime geçilerek afet bölgesine sağlanabilecek desteklere ilişkin istişarelerde bulunulmuş, “Türk Eczacıları Birliği Gezici Tır Eczanesi” hızlı şekilde hazırlanarak 6 Şubat günü Kahramanmaraş’a sevk edilmiştir. TEB, Kooperatiflerimiz ve dağıtım kanalları ile iletişime geçmiş, ilaç temin süreçlerinde Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu (TİTCK) ile ortaklaşa belirlenen tedarik yöntemi netleştirilmiş, bölgelerdeki ilaç ve tıbbi malzemelerinin tedarikinin sağlanabilmesi adına ülkemizin farklı bölgelerinde hizmet sunan meslektaşlarımızla “Afet Yardım” Kampanyası başlatılmıştır. “Gezici Tır Eczanesi”nin ulaştığı Kahramanmaraş merkez dışındaki depremzede bölgelerde de ilaç ve eczacılık hizmetinin sürdürülebilmesi adına 5 adet konteyner eczane ve içlerinde kullanılacak olan jeneratörlerin temini sağlanarak, söz konusu konteyner eczanelerin tır ve kamyonlar ile bölgeye ulaştırılması için nakliye süreci başlatılmıştır. Bölgelere sevk edilen ilaç, tıbbi malzeme, bebek maması, bebek bezleri vb. ihtiyaçlar “Gezici Tır Eczanesi”ne yerleştirilmiş, gönüllü eczacı ekipleri ile depremzede vatandaşlarımıza hizmet sunumuna başlanmıştır. TEB ve Bölge Eczacı Odaları Bölgesel Afet Koordinasyon Ekipleri ile birlikte Meslek Eczacı Odalarının koordinasyonunda sahada görev alacak gönüllü meslektaşlarımızın en etkin ve sürdürülebilir şekilde hizmet vermelerini sağlamak adına Bölge Eczacı Odası afet ili eşleştirmeleri yapılmış, rotasyonlu çalışma planlaması ile görev-zaman takvimi çizelgeleri oluşturulmuştur.
Bölgede, deprem kaynaklı olumsuz hijyen koşullarının yarattığı durum nedeniyle ektoparaziter hastalıklar ortaya çıkmıştır. Ektoparazit, kişisel temizliğin ihmal edildiği bireylerde cilt üzerinde ve cildin stratum korneum tabakasına yerleşen böcekler olup, yerleştiği bölgede kaşıntı ile seyreden dermatite neden olurlar. İnsanda, enfeksiyona neden olan iki önemli ektoparazit, uyuz etkeni (Sarcoptes scabeiei var. hominis) ve bit (Pediculus)’tir. Dişi Sarcoptes, yumurtalarını cildin stratum korneum tabakasında açtığı tünellere bırakır, birkaç gün içinde açılan yumurtalardan çıkan larvalar kıl foliküllerinin etrafında toplanır. Larvalar, 10-12 gün içinde erişkin hale gelir.
Uyuz etkenini öldüren ilaçlara skabisit denir. Sarcoptes’in cilt içine yerleşmesi nedeniyle, uyuz tedavisine başlamadan önce, hastanın bol sabun ve kese kullanarak sıcak banyo yapması tavsiye edilir. Skabiyesli kişilerin tedaviden önceki 3 gün içinde temas ettiği tüm giysiler, havlu ve nevresim gibi kişisel eşyalar makinede sıcak suyla (60 derecede en az 10 dakika) yıkanmalı veya kuru temizlemeye verilmelidir. Ütülenebilen ürünler ütülenmelidir. Yıkanamayacaklar kapalı bir plastik torba içinde 3-7 gün kadar ağzı kapatılarak dezenfekte edilmelidir. Mümkünse tedavinin 24 saati bitene kadar ortak tuvalet kullanılmamalıdır. Kurumsal salgınlara hızlı müdahale önemlidir.
Ektoparazitlere karşı kullanılan ilaçlar:
1. Klorlu hidrokarbonlar (Lindan, Klorofenaton),
2. Piretrinler ve piretroitler (Pipetrin I, Sinerin I, Pipetrin II, Sinerin II, Permetrin, Sumitrin),
3. Kükürtlü bileşikler (Kükürt, İzobornil tiyosiyanoasetat),
4. Diğer bileşikler (Benzil benzoat, Malatiyon, Krotamiton) olarak sınıflandırılır.
Tedavide topikal (Permetrin, Benzil benzoat, Malatiyon, Sülfür, Lindan, Krotamiton) veya ağız yoluyla uygulanan (İvermektin) gibi ilaçlar kullanılmaktadır. Piretrin bileşiklerine yapı ve etki olarak benzeyen sentetik türevlere piretroitler denir. Bu türevlerden bir de Permetrin’dir (Şekil 1). Chrysanthemum chalchingolicum grubu (Sin.: Chrysanthemum cinerariaefolium (Trevir.) Vis.; Compositae) bitkisinden elde edilen piretrum adlı bir insektisit bileşiğin sentetik türevidir. Krem ve losyon formları olan skabisit ve ovisit etkili, topikal olarak uygulanan ve 1980’lerden bu yana güvenle kullanılan bir etken maddedir. Piretroidlerin etki mekanizması, akarın santral sinir sistemi (SSS) hücrelerinde sodyum (Na+ ) iyon akışını bozarak, gecikmiş repolarizasyonla beraber paralizi sonucu ölümüne yol açmaktır. Skabiyes tedavisinde losyonun %5’lik krem ve losyon formu kullanılır. Permetrin zehirlenmesinde uygulanan özel bir antidot yoktur.
Şekil 1. Permetrin: 3-(2,2-Dikloroetenil)-2,2-dimetilsiklopropankarboksilik asit (3-fenoksifenil)metil esteri.
Benzil Benzoat (Şekil 2) benzil alkolün benzoik asit ile yaptığı esterdir. Orta ve Güney Amerika’da doğal olarak yetişen Afrika’da ise kültürü yapılan Myroxylon balsamum (L.) Harms var. pereire (Royle) Harms (Fabaceae)’ın gövde kabuklarına yapılan yaralardan akan balsamdır. Bu doğal ürün, Peru balsamı (Peru balsam, Peruvian balsam) olarak bilinir ve benzoik asit bu balsamın bileşiminde doğal olarak bulunur. Peru balsamı yağ kıvamında, renksiz, suda çözünmeyen bir sıvıdır. %10-25’lik emülsiyon formları olan güçlü skabisit etkili bir üründür.
Şekil 2. Benzil Benzoat: Benzoik asit benzil esteri.
Kükürtlü merhemler, Avrupa Uyuz Hastalığı Kılavuzunda Permetrin, Benzil benzoat ve İvermektin ile tedavi edilemeyen olgularda önerilse de, ülkemiz için permetrinin alternatifi olarak ilk tercihtir. Kükürt, limon sarısı renkte, çöktürülmüş kükürt ise sarımsı beyaz ince bir toz olup, su, alkol ve eterde çözünmez, karbon sülfürde çözünür. Kükürt erişkinlerde, çöktürülmüş kükürdün vazelin içindeki %10’luk ve çocuklarda %5’lik merhemi halinde uygulanır. Majistral bir ürün olarak, uyuz merhemi (Unguentum antipsoricum, Pommade antipsorique) hazırlanması: çöktürülmüş kükürt (10 k.), sarı vazelin (50 k.), potasyum sabunu (15 k.), susuz lanolin (10 k.) , su (5 k.), çinko sülfat (10 k). Çöktürülmüş kükürt, bir miktar sarı vazelinde iyice ezilir, üzerine potasyum sabunu, lanolin ve geri kalan sarı vazelin konur. Belirtilen miktar sıcak suda çözündürülmüş çinko sülfat ilave edilerek ürün karıştırılır.
Krotamiton (Şekil 3) renksiz, kokusuz, suda çözünmeyen antipruritik (kaşıntıyı önleyen) etkili skabisit etkili bir etken maddedir. %10’luk emülsiyonu kullanılır.
Şekil 3. Krotamiton: N-Etil-N-(2-metilfenil)-2-bütenamit.
Lindan (Şekil 4), Organoklorlu pestisitlerdendir. Uyuz tedavisinde ovisit etkili olmayıp, skabisit etki göstermektedir. %1’lik krem, losyon ve şampuan formları mevcuttur. Nöbet ve aplastik anemiye neden olan toksisitelerinden dolayı İngiltere, Avustralya gibi bazı ülkelerde kullanımı yasaktır. Türkiye’de de belirtilen nörotoksik etkilerden dolayı piyasadan kaldırılmıştır. Diğer tedavilerin başarısız olduğu durumlarda alternatif bir tedavi olarak kullanılmaktadır. Banyodan hemen sonra uygulanmamalıdır. Gebe ve emziren kadınlar ile 10 yaşın altındaki çocuklarda kullanımından kaçınılmalıdır.
Şekil 4. Lindan: γ-1,2,3,4,5,6-Heksaklorosikloheksan.
İvermektin (Şekil 5) tahıl mahsüllerini korumak amaçlı geliştirilmiş bir etken madde olan Avermektin’in yarı sentetik analoğudur. İlaç omurgasızların sinir kaslarının glutamerjik klor kanallarına bağlanarak felç olmasına ve ölümüne yol açarak etki gösterir. GABA reseptörleri üzerinde etkileri nedeniyle kan–beyin bariyeri bozuk kişilerde kontrendikedir ve SSS’ni deprese eden valproat, benzodiazepin ve barbitüratlarla beraber dikkatli kullanılmalıdır. Ülkemizde insan kullanımı için bu amaçla hazırlanmış bir preparatı yoktur.
Şekil 5. İvermektin
6 Şubat gününden itibaren deprem ve artçı depremlerde Ülkemiz ve bölgemizde yaşanan afet nedeniyle acımız çok büyük, başımız sağ olsun. Vefat eden eczacı meslektaşlarımıza, eczane teknisyenlerine ve Eczacılık Fakültesi öğrencilerine Allah’tan rahmet diliyor, ailelerine başsağlığı ve sabır diliyorum.
KAYNAKLAR
https://tr.wikipedia.org/wiki/2023_Gaziantep-Kahramanmaras_depremleri
https://www.teb.org.tr
Farmasötik Kimya, 2.Baskı, Hülya Akgün, Ayla Balkan, A.Altan Bilgin, Ünsal Çalış, Nesrin Gökhan, Sevim Dalkara, Hakkı Erdoğan, Dilek Demir Erol, Mevlut Ertan, Fügen Özkanlı, Erhan Palaska, Selma Saraç, Cihat Şafak, Birsen Tozkoparan, Hacettepe Üniversitesi Yayınları, 2014, ISBN: 975-491-171-1, 1313-1318.
Jale AKGÖL, Ayşegül KÖROĞLU, Ankara Ecz. Fak. Derg. / J. Fac. Pharm. Ankara, 46(2): 600-618, 2022.
Prof. Dr. Kasım Cemal Güven Tıbbi ve Kozmetik Formüleri, Modern Ofset Basımevi, 1988.
